Page 195 - Microsoft Word - orjinal

SUBHø RECEB MAHMESÂNÎ 195

Dinin günah saydı÷ı eylemler konusunda kastın açıklaması böyle-
dir. Hukuki iúlemlerde, sadece kasıt, kiúinin iç dünyasıyla ilgili olup,
nazar-ı itibara alınmaz. Çünkü kasıt bilinmemektedir ve sahibinin
bundan vazgeçmesi mümkündür. Dolayısıyla bütün aúamalarında gizli
kaldı÷ı müddetçe, kiúi sadece kastından dolayı sorumlu tutulamaz ve
uygulamaya dökülmedikçe bunun hiçbir de÷eri yoktur. 63
Fiilin hükmü, kendinden amaçlanan úeye göredir. Bir hadis-i úerif-
te “Ameller niyetlere göredir. Herkese ancak niyet etti÷i vardır”
64
buyurulmuútur. Bundan dolayı eylemler, amaçlarla irtibatlandırıl-
mıútır. Mecelle’nin ikinci küllî kâidesinde; “Bir iúten maksat ne ise
hüküm ona göredir. Yani bir iú üzerine terettüp edecek hüküm ol
iúten maksat ne ise ona göre olur” denilmektedir. 65
Örne÷in bir kiúinin, buluntu eúyayı, sahibine iade etmek niyetiyle
66
alması helâldir. Kendisi için alması ise gasp hükmündedir. Her iki
durumda da fiil aynı olmakla birlikte amaç farklı oldu÷u için hüküm-
leri farklı olmuútur.

B. Niyet ve Zâhir
“øúler maksatlarına göredir” kâidesi gere÷ince, niyet ve zâhirin
farklı oldu÷u durumlarda, niyet bilinebiliyorsa, hüküm niyete göre
verilir. Keza sözün manası, lafzından farklı olursa, lafza de÷il, manaya
itibar edilir. Mecelle bu prensibi, akitlerin yorumlanması ba÷lamında
úöyle benimsemiútir: “Akitlerde mânâ ve amaca itibar edilir, lafızlara

63 Günümüz cezâ hukukunda, sadece niyetten dolayı ceza yoktur. Aksine cezalandır-
mak için, niyetin uygulamaya baúlanması gerekir. Bu da, tam olarak niyeti gerçek-
leútirmek veya yerine getirmeye çalıúmakla olur.
64 Hadis, Kütüb-i Sitte’de rivâyet edilmiú olup, Buhârî’nin birinci hadisidir. Hadisin
devamı úöyledir: “Kim, bir dünyalık elde etmek veya bir kadınla nikâhlanmak için
hicret ederse, hicreti bunlar içindir.” Ayrıca bu hadis farklı ifadelerle de rivâyet
edilmiútir: “Ameller niyetlere göredir. Herkese ancak niyet etti÷i vardır. Kim Allah
ve Resulüne hicret ederse, onun hicreti Allah’a ve Resulüne’dir. Kim de, bir dünya-
lık elde etmek veya bir kadınla nikâhlanmak için hicret ederse, hicreti bunlar için-
dir.”
65 es-Subkî, bu kuralı, Cemu’l-Cevâmi‘ adlı eserinde, Kâdî Hüseyin el-Merverrudî
tarafından fıkhın temelleri olarak zikredilen dört kâideye ilave olarak koymuútur.
Bkz. es-Subkî, Cemu’l-Cevâmi‘, (el-Mahallî, ùerhu Cemi’l- Cevâmi‘, el-Bennânî
Haúiyesi ile birlikte), c. II, s. 373.
66 Mecelle, md. 769.