Page 191 - Microsoft Word - orjinal

SUBHø RECEB MAHMESÂNÎ 191

Buna göre zarûret sebebiyle baúkasının malını yiyen kiúinin bunu
tazmin etmesi gerekmez; çünkü “kiúinin gücü yetmesi durumunda
hayat kurtarması ve baúkalarına yardımda bulunması zorunlu bir gö-
revdir.” 41
Aynı konuyla ilgili Mecelle’de, úöyle bir hüküm bulunmaktadır:
“Bir mahallede yangın çıksa, evinin yanmaması için komúusunun
evini yıkan kiúi, komúusunun evinin kıymetini tazmin eder. Ancak
yetkili merciin izniyle yıkmıúsa, o takdirde tazmin etmesi gerek-
mez.” 42
Kendini korumak için saldırgan bir deveyi veya hayvanı öldüren
kiúinin bunu tazmin edip etmeyece÷i konusunda farklı görüúler ileri
sürülmüútür. Hanefîler hayvanı öldürenin, onu tazmin etmesi gerekti-
÷ini söylemiúlerdir. Hanefîlerin dıúındaki imamlar ise, onlara karúı
çıkarak tazminatı kabul etmemiúlerdir. Bunlar görüúlerini, øbn
Receb’in açıkladı÷ı, “bir úeyi, kendisine verece÷i zarardan korunmak
için itlâf eden kiúi, itlâf etti÷i úeyi tazmin etmez, ancak kendisine ge-
43
lecek bir zararı defetmek için kullandı÷ı úeyi tazmin eder” úeklindeki
kâideye dayandırmaktadırlar. Görüldü÷ü üzere bu, pek çok incelik,
hikmet ve adâleti içeren bir konudur. 44
3. Maslahatların Çeliúmesi Durumunda Tercih
Baúka bir maslahatla çeliúmesi durumunda, zarûret veya ihtiyaç
45
sebebiyle ruhsat verilebilir mi? Bu soruya cevap olarak Mecâmi‘ ve
Mecelle’de, “iki kötüden hafif olanı tercih edilir” kâidesi yer almakta-
46
dır. Bu temel kuraldan birçok konu ve sonuç ortaya çıkar. Bunlardan
en önemlileri; ‘genel zararın giderilmesi’, ‘mefsedetin giderilmesi’ ve
‘daha hafif olan zararın öncelenmesi’dir. Bunlar kısaca úöyle açıkla-
nabilir:

41 øbn Kayyım, ø‘lâmu’l-Muvakki‘în, c. III, s.8; el-Kârâfî, el-Furuk, c. IV, s.9.
42 Md. 919.
43 øbn Receb, Ebul Ferec, Kavâid fi’l-Fikhi’l-øslami, Kahire 1933, n. 26, 36; øbn
Kudâme, el-Mu÷nî, c. X, s.350, 351.
44 Geniú açıklama için bkz. Mahmesânî, en-Nazariyyetü’l-Âmme, c. I, 178-79.
45 Güzelhisari, Menâfi, s. 311.
46 “Ehven-i úerreyn ihtiyar olunur” (md. 29).