Page 57 - Microsoft Word - orjinal

SUBHø RECEB MAHMESÂNÎ 57

nında 30/650 senesinde, tek bir kırâat üzerine toplanmıútı; fakat hadis-
ler, bu úekilde de÷ildi. Hz. Ömer, insanların Kur’an-ı Kerîm’i terk
ederek hadise yönelmelerinden korktu÷u için, sünnetin bir araya geti-
rilmesinden kaçınmıútır.
Daha sonra, Emevî halifesi Ömer b. Abdülaziz, 2/8. asrın baúla-
rında sünneti toplamaya çalıútı. Ebû Bekir b. Hazm’a hadis olanları
araútırması ve yazması konusunda bir mektup yazdı. “Zira âlimlerin
gitmesi ve bu ilmin sona ermesinden korkuyordu”. Ancak, Ömer b.
Abdülaziz, hadislerin toplanmasından önce vefat etti÷inden, bu gaye-
75
sine ulaúamadı. Aynı úekilde, muâmelât hükümleri, bir kanun halin-
de toplanmadı. Bunun sonucu olarak da, hükümlerde, içtihat ve görüú-
lerde ihtilâflar ortaya çıktı.

1. øbn Mukaffa‘ ile Ebû Ca‘fer el-Mansûr’un Çalıúmaları
Abdullah b. Mukaffa‘ (ö. 144/761) øran asıllı, güçlü bir yazardır.
ølimde, edebiyatta ve belagatta úöhret bulmuú; Farsça’dan Arapça’ya
yaptı÷ı tercümesiyle meúhur olmuútur. 76
øbn Mukaffa‘, Abbasî döneminin baúlangıcında, mezhepler konu-
sunda bir anarúi sezinlemiú ve Halîfe Ebû Ca‘fer el-Mansûr’a yazdı÷ı,
Risâletü’s-Sahâbe adlı mektupta görüúlerini ifade etmiútir. Bu mektu-
bunda, içtihattaki anarúinin ve hükümlerdeki ihtilâfların zararlarını,
ülkenin her yerinde uygulanmak üzere tek kanunun yürürlü÷e konul-
masının yararlarını açıklamıú; kanunların, Kitap ve Sünnet’ten alınma-
sı, nassın bulunmaması halinde adâlet ve ümmetin maslahatına uygun
olarak yapılan içtihattan çıkarılması gerekti÷ini belirtmiútir.
Risâle’de geçen bu anlamdaki bazı örnekler úöyledir: “Devlet baú-
kanının dikkatine sunulması gereken bir konu da, bu iki úehir ve dı-
úındaki di÷er úehir ve bölgelerde uygulanan farklı hükümlerin büyük
ihtilâflara yol açmasıdır. ùayet devlet baúkanı, bu farklı hükümlerin
kendisine bir rapor halinde sunulmasını, raporda her grubun hadise
veya kıyasa dayalı delillerini sunmasını emrederse, bunları inceler, her
biri için kendi kararını verir ve buna muhalif kararlar almayı yasaklar.

75 es-Suyûtî, Tenviru’l-Havâlik, c.I, s. 4.
76 Bu tercüme, Kelîle ve Dimne adlı meúhur kitaptır.